در این مقاله ما به بررسی سیستم تهویه در گلخانه ها، اهمیت دستگاه تهویه و محل نصب دستگاه تهویه گلخانه ها خواهیم پرداخت.

نقش گلخانه فراهم کردن محیط مناسب برای رشد گیاه است. ذخیره انرژی خورشید و استفاده از آن به نفع محصول، کلید تمام طراحی خوب گلخانه است. تهویه هوا برای متعادل کردن آب و هوای داخلی که بیشترین استفاده را از طیف قدرتمند خورشیدی می‌برد، در عین حفظ دمای مطلوب و کیفیت هوا برای کمک به رشد گیاهان ضروری است!

سیستم تهویه خوب برای حفظ یک محیط رشد بهینه حیاتی است و کارایی کلی گلخانه را بهبود می بخشد.

سیستم تهویه در گلخانه ها چه اهمیتی دارد؟

اهمیت سیستم تهویه گلخانه باتوجه به این است که هر محصول کشاورزی جهت رشد صحیح و به موقع نیاز علاوه بر نیاز به انواع کودهای کشاوری مناسب برای بهبود ساختمان خاک به دما و رطوبت مختص به خود دارد. در مواقعی از سال مانند تابستان دما به حدی گرم می شود که برای گیاه قابل تحمل نیست و نه تنها سبب رشد آن نخواهد شد بلکه موجب پژمردگی سریعتر نیز خواهد شد که خسارات مالی زیادی را به تولیدکننده تحمیل خواهد کرد، اینجاست که اهمیت سیستم تهویه مشخص می شود.

به طور کلی می توان گفت که از سیستم تهویه جهت کنترل دما و رطوبت داخل سالن، افزایش گرده افشانی گل ها، رساندن اکسیژن تازه به گیاهان، خارج سازی هوای مصرف شده، کنترل آفات و بیماری و …  استفاده می شود.

بنابراین سیستم تهویه گلخانه ها به عوامل زیر بستگی دارد:

• • • دما
    • رطوبت
    • نحوه توزیع هوا
    • تصفیه هوا
    • گازهایی مانند کربن دی اکسید و بوها
    • جریان هوا

برای عملکرد مناسب سیستم تهویه گلخانه باید مواردی را در نظر داشت که مختص به هر یک از گلخانه ها است. برای مشاوره برا انتخاب سیستم تهویه ای مناسب گلخانه تان می توانید با کارشناسان داروخانه گیاه پزشکی تاماریکس در ارتباط باشید. این موارد شامل وزن هوای گلخانه، ارتفاع مکان بنا شدن گلخانه از سطح دریا و مقدار تابش نور خورشید هستند. به این شکل که به طور مثال در مناطقی که در ارتفاع بالاتری از سطح دریا قرار دارند، سیستم تهویه حجم بالاتری از هوا در گلخانه را باید به بیرون منتقل کند تا کاری معادل گلخانه هایی در ارتفاع کمتر انجام داده باشد.

اهداف تهویه

• • مبادله هوای داخل و خارج گلخانه
  • تهیه دی اکسید کربن لازم برای فتوسنتز
  • کنترل دما
  • معتدل کردن رطویت (کاهش رطوبت) به ویژه در زمستان

محل نصب دستگاه تهویه

دستگاه تهویه در محلی نصب شود که اختلاف سطح کافی با بلندترین ارتفاع گیاهان داشته باشد، تا گیاهان در معرض مستقیم جریان هوای گلخانه قرار نگیرند. دستگاه تهویه معمولا باید در خلاف جهت باد غالب نصب شود.

انواع تهویه

سیستم تهویه گلخانه انواع مختلفی دارد و بر اساس استفاده از تجهیزات و زمان سال می تواند به شکل های مختلفی صورت بگیرد. انواع تهویه عبارت است از: تهویه تابستانی و تهویه زمستانی.

تهویه تابستانی

هدف اصلی سیستم تهویه تابستانی جلوگیری از افزایش دمای هوا در گلخانه است. علت افزایش دمای گلخانه، افزایش شدت تابش خورشید از پوشش گلخانه می‌باشد. روش سیستم تهویه باید به طور موثری، هوا را جابجا نماید تا از افزایش تدریجی دما در اطراف گیاهان جلوگیری کند.

حداقل مقدار تهویه قابل قبول برای کنترل دما در تابستان یک بار تعویض هوا در هر دقیقه می‌باشد.

سیستم تهویه گلخانه را می توان به سادگی با باز کردن دریچه ها در سازه (تهویه طبیعی، NV) یا با استفاده از فن های با حجم بالا (تهویه مکانیکی، MV) انجام داد. بنابراین انواع سیستم تهویه تابستانی عبارتند از:

       1.   تهویه طبیعی یا غیر فعال

تهویه طبیعی بر مبنای حرکت طبیعی هوا است که در اثر فشار باد یا تفاوت دمای داخل و بیرون گلخانه ایجاد می‌شود.

بنابراین، دو عامل اصلی در این سیستم تهویه:

• • اثر باد: میزان وزش باد در بیرون از ساختمان گلخانه بر می گردد
  • شناوری دمایی: گردش هوای گرم و سرد برای ایجاد تعادل است.

در حقیقت باد نقش اصلی را در تهویه طبیعی گلخانه دارد و سرعت وزش آن، بیشتر نقش گردش را به عهده می گیرد.

برای تهویه طبیعی، بسته به محل تأسیس گلخانه، پنجره هایی در جوانب و در سقف نصب می­شوند تا انتقال هوا را انجام دهند. از دلایل اصلی کمک گرفتن از این نوع سیستم تهویه گلخانه، کم شدن هزینه ها است. در چنین حالتی ابعاد پنجره ها به وسعت گلخانه بستگی دارند. علاوه بر وسعت گلخانه که پارامتری کلی است، پارامترهای محیطی دیگری مانند بادخیز بودن مکان تأسیس گلخانه، میزان تابش نور خوشید در آن، فصل، گرمسیر یا سردسیر بودن منطقه و رطوبت منطقه هم وجود دارند که باید در نظر گرفت.

سیستم تهویه سقفی روشی موثرتر برای تبادل هوا نسبت به تهویه دیوار کناری است. اگرچه طراحی های مختلف از نظر اثربخشی متفاوت است، اما به طور کلی، دریچه های سقفی تا 5 برابر بیشتر از دریچه های دیوار جانبی موثر هستند.

بهتر است در فصل‌های پاییز و زمستان از پنجره‌های سقفی در گلخانه استفاده شود، چون هوای سرد از بالا وارد شده و پس از مخلوط شدن با هوای گرم به گیاهان برخورد می‌کند. پنجره کناری بیشتر در فصل‌های گرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیشینه تهویه طبیعی در فصل‌های سرد سال اتفاق می‌افتد که تفاوت دمای داخل و بیرون گلخانه بیشینه است و در این زمان کمترین نیاز به تهویه وجود دارد. برعکس در فصل‌های گرم سال تفاوت دمای داخل و بیرون گلخانه کم است و تهویه طبیعی نیز کم می باشد، در حالی که بیشترین نیاز به تهویه وجود دارد. در این زمان نیروی باد عامل اصلی تهویه طبیعی در گلخانه است. وقتی هوا گرم می‌شود تراکم آن کم می‌شود و به طرف بالای گلخانه حرکت می‌کند.

این خاصیت را اثر دود کشی می‌نامند. وقتی پنجره سقف گلخانه باز می‌شود، هوای گرم جمع شده در بالای گلخانه از آن خارج می‌شود و اگر پنجره‌های کناری مورد استفاده قرار گیرند، جریان خروج هوا از پنجره سقفی افزایش می‌یابد. در اتر خروج هوا از سقف در گلخانه خلای نسبی ایجاد شده و باعث کشیده شدن هوا به داخل گلخانه می‌شود. وقتی سرعت باد کم باشد، اثر دودکشی غالب است و زمانی که سرعت باد بیشتر از ۴ متر در ثانیه باشد، نیروی باد غالب می‌شود. هر چه تفاوت دمای داخل و بیرون گلخانه بیشتر شود، سرعت تهویه طبیعی هوا افزایش می‌یابد. میزان تهویه‌‌‌ای که توسط باد صورت می‌گیرد، به طور خطی با سرعت باد، عمود بر گلخانه، افزایش می‌یابد.

سیستم تهویه طبیعی از طریق پنجره‌های سقفی و کناری زمانی موثر است که مساحت پنجره‌ها یک سوم مساحت کف گلخانه باشد. مثلا مساحت کل پنجره‌های یک گلخانه ۱۲۰۰ متر مربعی باید ۴۰۰ متر مربع باشد. مساحت پنجره‌های سقفی باید حداقل یک پنجم مساحت کف گلخانه باشد. می‌توان پنجره‌های کناری و سقفی را به ترموستات وصل نمود تا زمان باز و بسته شدن آن‌ها تنظیم شود. این ترموستات ( thermostat is part of a regulating device that senses the temperature of a physical system) دارای مایعی است که وقتی دما افزایش می‌یابد، منبسط می‌شود و در نتیجه پنجره‌ها باز می‌شوند و در عصر که هوا سرد می‌شود، مایع منقبض شده و پنجره‌ها بسته می‌شوند. ترموستات را تقریبا در مرکز گلخانه قرار می‌دهند.

در مناطق باد خیز، پنجره‌های سقفی باید در خلاف جهت باد غالب باز شوند. جریان هوا از طریق این پنجره‌ها باعث مکش نسبی می‌شود که به خروج هوا از گلخانه کمک می‌کند. به علت افزایش هزینه انرژی الکتریکی، تهویه طبیعی کاربرد بیشتری پیدا کرده است.

وجود نسیم و رعایت جهت گلخانه و قرار دادن پنجره‌ها در محل مناسب، عواملی هستند که باعث می‌شوند تهویه طبیعی در برخی مناطق به صورت مطلوب انجام شود.

نکته مهم:

دریچه ها را با توری بپوشانید تا از ورود حشرات به داخل گلخانه جلوگیری شود. مقدار هوایی که از این طریق وارد گلخانه می‌شود بستگی به سرعت و جهت باد، جهت گلخانه، عرض گلخانه و دمای هوا در بیرون گلخانه و وجود یا عدم وجود درخت یا سایر موانع دارد.

بازو بسته شدن پنجره‌های کناری و سقفی به دو روش صورت می‌گیرد:

• • روش دستی که با دستگیره، زنجیر و چرخ دنده کار می‌کند.
  • روش موتوری که به صورت اتوماتیک پنجره‌ها را باز و بسته می‌کند. در این روش یک ترموستات باز و بسته شدن پنجره‌ها را کنترل می‌کند. بسیاری از دستگاه‌های کنترل دارای این توانایی هستند که وقتی لازم است در مرحله اول تنها چند سانتی متر باز می‌شوند و اگر این مقدار باز شدن نتوانست گلخانه را به دمای مورد نظر برساند، پنجره بیشتر باز می‌شود تا این که بیشینه بازشدگی اتفاق افتد. اگر روش تهویه طوری باشد که پنجره کاملا باز یا کاملا بسته شود، نوسان زیادی در دمای گلخانه رخ می‌دهد. بنابراین استفاده از روش‌های کنترلی از بروز چنین نوساناتی جلوگیری می‌کند.

نکته: اگر در روش تهویه موتوری مورد استفاده قرار می‌گیرد، با امکان باز و بسته کردن آنها با دست نیز وجود داشته باشد تا در مواقعی که به علت طوفان در زمستان به کابل‌های برق صدمه وارد می‌شود، قابل استفاده باشد.

       2.تهویه با فن یا تهویه فعال

سیستم تهویه فعال استفاده از تجهیزاتی است که هوا را به داخل یا خارج از سازه وارد می کند. فن (A fan is a powered machine used to create a flow of air) ها روش کلیدی برای سیستم تهویه فعال گلخانه هستند. هوای تازه باید از بیرون گلخانه وارد شود تا جای هوای خارج شده توسط فن خارج کننده هوا را بگیرد. بنابراین پنجره یا پنجره‌هایی در دیوار جانبی یا انتهای گلخانه و در مقابل فن ایجاد می‌شوند. اندازه پنجره وارد کننده هوا خیلی مهم است. اندازه پنجره وارد کننده هوا باید ۱٫۲۵ تا ۱٫۵ برابر بزرگتر از چارچوب فن باشد تا هوای تازه کافی وارد گلخانه شود.

پنجره وارد کننده هوا و فن باید حداقل ۹۰ سانتی متر بالاتر از سطح گیاهان باشند تا هوای سرد وارد شده با هوای گرم داخل گلخانه مخلوط و باعث سرمازدگی گیاهان نشود. معمولا فن در یک طرف و پنجره در طرف دیگر گلخانه قرار داده می‌شود.

لازم است پنجره وارد کننده هوا و فن همزمان کار کنند. اگر باز شدن پنجره همزمان با روشن شدن فن نباشد، باید فن را طوری تنظیم کرد تا ۱۰-۸ ثانیه دیرتر باز شود یا پنجره وارد کننده هوا را به ترموستات جداگانه‌‌‌ای وصل نمود تا بین ترموستات فن و پنجره ۳-۲ درجه سانتی گراد فاصله باشد، به عبارت دیگر پنجره وارد کننده هوا زودتر باز شود.

در صورتی که در مقابل فن ‌ها، پد مرطوب به کار رود (روش پد و فن) این روش جهت خنک کردن گلخانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فن‌‌ها باید در خلاف جهت باد غالب منطقه نصب شوند. استفاده از چندین فن کوچک و دو سرعته بهتر از یک یا دو فن بزرگ است.

فاصله بین دو فن از یکدیگر نباید بیش از ۱۰-۸ متر و فشار استاتیک هوا باید حدود ۰٫۳ اتمسفر باشد. پنجره‌های روبروی فن‌‌ها حداقل بایستی به اندازه ۱٫۲۵ برابر مساحت فن‌‌ها باز باشند. همچنین سرعت جریان هوا بین فن‌‌ها و پنجره‌ها نباید خیلی زیاد باشد و توصیه می‌شود این سرعت بیشتر از یک متر بر ثانیه نباشد. فن‌‌ها باید مجهز به پنجره‌های خودکار باشند و به محض خاموش شدن فن‌‌ها بسته شوند.

تهویه زمستانی

در زمستان در زمانی که بخاری جهت افزایش دمای گلخانه و رساندن آن به میزان مورد نیاز رشد گیاه کار می‌کند، نیاز به تهویه می‌باشد. هوای تازه بیرون باید به گلخانه وارد و جای هوای گرم داخل گلخانه را بگیرد. چنانچه رطوبت بالای گلخانه در زمستان کم نشود، میزان رطوبت گلخانه به بیش از ۹۰ درصد افزایش می‌یابد و باعث گسترش کپک و پوسیدگی ساقه و برگ گیاهان می‌شود. علاوه بر مشکلات ناشی از گسترش بیماری‌ها، افزایش رطوبت گلخانه باعث خوردگی اجزای اسکلت گلخانه و کاهش عمر آن‌ها و ایجاد شرایط نامناسب محیطی برای کارگران می‌شود.

وقتی هوای گرم و مرطوب داخل گلخانه به علت سبکی بالا می‌رود به سطح پوشش و اجزای اسکلت گلخانه برخورد می‌کند. هوا در تماس با سطح سرد، خنک شده و دمای آن کاهش می‌یابد. چنانچه دمای به زیر دمای نقطه شبنم هوا برسد، بخار آب بر روی سطح متراکم خواهد شد. خارج کردن هوای مرطوب و جایگزین کردن با هوای تازه بیرون در جلوگیری از تراکم و سایر مشکلات ذکر شده، موثر می‌باشد، با افزایش میزان تهویه در زمستان نیاز گرمایی گلخانه افزایش می‌یابد، بنابراین لازم است که میزان تهویه طوری تنظیم گردد تا میزان خسارت در حد پایین نگه داشته شود و نیاز گرمایی نیز تا حد امکان کم باشد.

تهویه زمستانی گلخانه یا فن جت

این روش از شامل بخش های زیر است:

• • کانل پلاستیکی سوراخ دار پلی اتیلن: محل نصب کانال قسمت فوقانی گلخانه و در امتداد طول گلخانه است.
  • فن ایجاد کننده فشار: این فن به یک سر کانال پلاستیکی وصل می‌شود و هوای سرد واد شده به گلخانه را به داخل کانال پلاستیکی هدایت می‌کند.
  • پنجره ورود هوای تازه: با باز شدن آن هوای تازه از بیرون گلخانه وارد گلخانه می‌شود.
  • ترموستات کنترل کننده: ترموستات روشن شدن فن ایجاد کننده فشار، فن خارج کننده هوا و پنجره ورود هوا را به عهده دارد.
  • فن هواکش یا خارج کننده: این فن‌‌ها روی دیوار گلخانه نصب می‌شوند و بعد از ورود هوا به داخل گلخانه آن را خارج می‌کنند و خلا نسبی در گلخانه به وجود می‌آورند.

حداکثر فاصله بین فن ایجاد کننده فشار و خارج کننده هوا ۶۵ متر است. در زمان نیاز به سیستم تهویه، ترموستات فن هواکش (خارج کننده) را به کار می‌اندازد، کرکره ورودی هوا را باز می‌کند و فن ایجاد کننده فشار را روشن می‌کند. در اثر خلا ایجاد شده در گلخانه هوای سرد وارد گلخانه می‌شود. فن ایجاد کننده فشار در ابتدای کانال به کار می‌افتد، تا هوای خنک وارد شده را بمکد، چون ابتدای کانال توزیع از پنجره کرکره‌‌‌ای ۶۰-۳۰ سانتی متری فاصله دارد.

هوای سرد تحت فشار در کانال توزیع از سوراخ‌هایی که در دو طرف کانال قرار دارند، با فشار بیرون می‌زند. هوای سردی که لوله را ترک می‌کند تا مسافتی حدود ۳۰-۲۰ برابر قطر سوراخ با هوای گرم داخل گلخانه مخلوط می‌شود. مخلوط شدن هوای سرد تا هوای گرم باعث معتدل شدن هوای سرد شده و از سرمازدگی ناگهانی جلوگیری می‌کند . مخلوط هوای خنک شده به علت سنگین بودن به آرامی پایین می‌آید و محیط گیاهان را خنک می‌کند.

چنانچه نیازی به سیستم تهویه زمستانی نباشد، کرکره ورودی بسته می‌شود و فن ایجاد کننده فشار، هوای داخل گلخانه را به حرکت در می‌آورد. این سیستم تهویه جایگزین سیستم گردش هوای افقی است، اما قدرت بیشتری نیاز دارد.

فن جت در تمام طول سال عمل تهویه را انجام می‌دهد و در مواقع سرما و فصل زمستان با اتصال کانال‌های آن به منابع حرارتی باعث گرم شدن گلخانه می‌شود.

ظرفیت فن خارج کننده هوا را می‌توان به دو روش محاسبه کرد:

در روش اول حجم گلخانه را محاسبه می‌کنند. به طور معمول در زمستان هوای گلخانه باید در هر ساعت ۳-۲ بار عوض شود. حداقل میزان تهویه زمستانه باید ۲ بار در هر ساعت باشد. بنابراین اگر حجم گلخانه ۱۲۰۰ مترمکعب باشد، ۲۴۰۰ مترمکعب هوا باید در هر ساعت جابجا شود. به عبارت دیگر ۴۰ مترمکعب هوا در هر دقیقه باید جابجا شود. سیستم تهویه زمستانی بیش از ۴ بار تعویض هوا در ساعت نه تنها سودی ندارد، بلکه نیاز گرمایی گلخانه را افزایش داده و در اثر کاهش رطوبت نسبی، گیاهان نیز آسیب می‌بینند. برخی پیشنهاد کرده‌اند که تهویه زمستانی باید ۳۰-۲۰ درصد تهویه تابستانی باشد. یعنی در مثال فوق باید ۳۶۰-۲۴۰ مترمکعب هوا در هر دقیقه جابجا شود.

روش دوم محاسبه فن خارج کننده بر این اصل استوار است که به ازای هر متر مربع مساحت کف گلخانه باید ۰٫۶۱ مترمکعب هوا در هر دقیقه از گلخانه خارج شود. در شرایط استاندارد باید به ازای هر متر مربع از فضای کف گلخانه، هوایی به حجم ۰٫۶۱ مترمکعب در دقیقه خارج شود. یعنی ظرفیت فن خارج کننده هوا باید بتواند این مقدار مترمکعب هوا را در هر دقیقه به ازای هر متر مربع مساحت کف گلخانه خارج کند. فن خارج کننده هوا باید حداقل ۰٫۴۶ و حداکثر ۱٫۲ مترمکعب هوا در دقیقه را از هر متر مربع مساحت کف گلخانه خارج کند.

تعمیر و نگهداری فن ها

تعمیر و نگهداری فن ها باید به طور منظم انجام شود. این شامل تمیز کردن تیغه ها و تنظیم تسمه های فن می شود. کرکره های کثیف و اتوماتیک که به طور کامل باز نمی شوند، جریان هوا را به شدت محدود می کنند و راندمان تهویه فن ها را به شدت کاهش می دهند. اگر این کرکره ها در هنگام خاموش بودن فن محکم بسته نشوند، با اجازه دادن به نفوذ هوای سرد بیرون، هزینه گرمایش زمستانی را به میزان قابل توجهی افزایش می دهند.

فروشگاه اینترنتی تاماریکس با تکیه بر دانش و علم روز کشاورزی در اصول کاشت و نگهداری گیاهان گلخانه ای و باغداری می تواند راهنما و پشتیبان شما از زمان کاشت محصول باشند. ما با هدف کشاورزی پایدار و ارگانیک به شما را در خرید انواع محصولات گلخانه ای شامل انواع ابزارهای گلخانه ای و شما در تنظیم دمای محیط  برای نگهداری گیاهان و ساختمان خاک راهنمایی خواهیم کرد.